Wysokie składowanie jest kluczowym elementem efektywnego zarządzania przestrzenią magazynową. W miarę jak przedsiębiorstwa rozwijają swoje operacje, potrzeba optymalizacji miejsca w magazynach staje się coraz bardziej paląca.

Regały wysokiego składowania wychodzą naprzeciw tym wyzwaniom. Umożliwiają one wykorzystanie w efektywny sposób dostępnego miejsca, bez kompromisów w kwestii dostępności i bezpieczeństwa.

W tym artykule skupimy się tym, czym faktycznie są regały wysokiego składowania, a także jakie przepisy obowiązują w użytkowaniu tego rozwiązania. Poruszymy także temat odpowiedniego dbania o dobrą kondycję regałów, aby konstrukcja była bezpieczna dla naszych operatorów magazynowych.

Czym są regały wysokiego składowania?

Współczesne przedsiębiorstwa stoją przed wyzwaniem maksymalizacji wydajności magazynowej przy jednoczesnym zachowaniu porządku i bezpieczeństwa. Właśnie tutaj regały wysokiego składowania wnoszą wartość, pozwalając na lepsze wykorzystanie przestrzeni, co jednocześnie przekłada się na oszczędność czasu i środków. 

Można znaleźć kilka określeń dotyczących regałów wysokiego składowania, w tym dwa najczęściej spotykane:

1. Regały których wysokość składowania przekracza 1,8m
2. Regały których wysokość składowania przekracza 7,2m

W tej drugiej definicji wyróżnia się ponadto regały niskiego składowania – do wysokości 4,2m oraz średniego składowania – od 4,2m do 7,2m

Należy zaznaczyć, że nie są to określenia ustalone prawnie – można je za to spotkać w opracowaniach branżowych.

Kierując się chęcią zapewnienia jak najlepszego bezpieczeństwa dla użytkownika, warto przyjąć mniejszą wysokość – i już dla niej stosować wszelkie wymagania oraz przepisy, w których przywołuje się konkretnie regały wysokiego składowania. Problem w tym, że nie ma takich przepisów.

Przepisy odnoszą się ogólnie do składowania materiałów (również w regałach) i określają wymagania, jakim składowanie to powinno podlegać.

1. Dziennik Ustaw 169 z 2003 pozycja 1650: 

&69.1:  Regały powinny mieć odpowiednio wytrzymałą i stabilną konstrukcję oraz zabezpieczenia przed przewróceniem się.

&68.2: Przy składowaniu materiałów należy wywiesić czytelne informacje o dopuszczalnym obciążeniu podłóg, stropów i urządzeń przeznaczonych do składowania (-)

&41.1: Pracodawca jest obowiązany udostępnić pracownikom, do stałego korzystania, aktualne instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące:

(-) obsługi maszyn i innych urządzeń technicznych

2. Dziennik Ustaw 191 z 2002 pozycja 1596:

&18.1: Maszyny (regały) wyposaża się w znaki ostrzegawcze i oznakowanie konieczne do zapewnienia bezpieczeństwa pracowników.

Ponadto przepisy określają konieczność zapewnienia bezpieczeństwa użytkowania urządzeń / maszyn (w tym regałów magazynowych) poprzez narzucenie wymogów właściwego odbioru po montażu oraz wykonywaniu odpowiednich przeglądów (kontroli):

1. Dziennik Ustaw 191 z 2002 pozycja 1596:

&26.1: W przypadku gdy bezpieczne użytkowanie maszyn jest uzależnione od warunków, w jakich są one instalowane, pracodawca powinien poddać maszyny:

1. Wstępnej kontroli po ich zainstalowaniu, a przed przekazaniem do eksploatacji po raz pierwszy.
2. Kontroli po zainstalowaniu na innym stanowisku pracy lub w innym miejscu.

&27: Pracodawca powinien zapewnić, aby maszyny narażone na działanie warunków powodujących pogorszenie ich stanu technicznego, co może spowodować powstanie sytuacji  niebezpiecznych, poddane były  okresowej kontroli (-)

2. Dziennik Ustaw 169 z 2003 pozycja 1650:

&40.1: Pracodawca jest obowiązany zapewnić systematyczne kontrole stanu bezpieczeństwa i higieny pracy ze szczególnym uwzględnieniem organizacji procesów pracy, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń technicznych oraz ustalić sposoby rejestracji nieprawidłowości i metody ich usuwania.

&57: Maszyny i narzędzia oraz ich urządzenia ochronne powinny być utrzymywane w stanie sprawności technicznej i czystości zapewniającej użytkowanie ich bez szkody dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników oraz stosowane tylko w procesach i warunkach, do których są przeznaczone.

Należy także pamiętać o zapisach Kodeksu Pracy:

Art.207:

&1.: Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy. Na zakres odpowiedzialności pracodawcy nie wpływają obowiązki pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz powierzenie wykonywania zadań …(-)

&2.: Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. (-)

Trzeba tu zwrócić szczególną uwagę na &2: jeśli chodzi o regały magazynowe, Pracodawca obowiązany jest na bieżąco orientować się jakie następują zmiany w zakresie prawa (Dzienniki Ustaw), w zakresie metod naprawczych (informacje techniczne, medialne itp.) i w zakresie wymagań technicznych (Normy PN-EN). Normy formalnie nie są dokumentami obowiązującego prawa. Jednakże odzwierciedlają aktualny stan nauki i techniki – i z tego względu należy je uwzględniać, jak podaje Art.207&2!

Planując wyposażenie magazynu w regały wysokiego składowania powinniśmy pamiętać również o dodatkowych wymaganiach wynikających z przepisów o ochronie środowiska i przepisów przeciwpożarowych w zakresie rodzaju i ilości składowanego materiału.

Ciekawostką jest fakt, że ostatnio coraz częściej deweloperzy i projektanci przy ustalaniu wymagań dla instalacji regałowych opierają się na nieobowiązującej w Unii Europejskiej amerykańskiej normie NFPA-13, która dotyczy wymagań ppoż. i narzuca inne (z reguły większe) wartości dla luzów manipulacyjnych i odległości pomiędzy składowanymi ładunkami niż zharmonizowane normy europejskie EN. Inne ciekawostki zawarte w tej normie to np. niedopuszczanie stosowania pełnych półek w regałach czy ograniczenia wielkości pola regału (szerokość x głębokość).

Biorąc to wszystko pod uwagę należy pamiętać, że projekt planowanej instalacji regałowej powinniśmy zawsze uzgodnić z ewentualnym właścicielem obiektu, z odpowiednią Komendą Straży Pożarnej i właściwym organem ochrony środowiska. Projekt powinien być również zgodny z obowiązującymi przepisami BHP.

Budowa, czyli z czego składa się regał wysokiego składu

Podstawowa konstrukcja regałów wysokiego składowania to pionowe ramy nośne i belki poziome zawieszone na ramach nośnych w parach na jednakowej wysokości. Stanowią one poziomy składowania.

Ramy regału wykonane są z 2 słupów odpowiednio profilowanych z blachy stalowej z perforacją umożliwiającą zawieszenie belek poziomych. Słupy są ze sobą połączone za pomocą stężeń,  z reguły przy użyciu śrub z nakrętkami.

Na dole ramy przykręcone są stopy służące do przeniesienia obciążenia i do zamontowania  do posadzki.

Belki mogą być wykonane z profili hutniczych INP,  z blachy w formie profili zamkniętych lub otwartych. Na końcach mają przyspawane uchwyty z zaczepami do zawieszenia na perforacji słupów nośnych.

Belki zawieszone na ramach muszą być zabezpieczone przed przypadkowym wypięciem. Jest to zapewnione poprzez zastosowanie zawleczek, wkładanych w odpowiednie otwory lub zintegrowanych z belką.

Szerokości pola regału (odległość pomiędzy ramami) najczęściej stosowane to 1850, 2700, 3600mm – odpowiednio dla 2, 3, 4 palet typu EUR 1200x800mm.

Przykładowa szerokość pola 3-miejscowego dla palet 1200×800, 1200×1000 i 1200×1200 bez przewisu ładunku:

Zgodnie z normą PN-EN 15620:2021 luzy manipulacyjne na szerokości pola powinny wynosić nie mniej niż 75mm !

Należy mieć świadomość, że na tak zmontowanym regale można składować jednostki ładunkowe typu „paleta” (najczęściej EUR, EPAL, CHEP, LPR, itp.) o certyfikowanej nośności i zgodną z kartą oceny palet (dla EUR i EPAL) lub zgodną z dedykowanymi wymaganiami dla innych typów palet. W najczęściej spotykanym regale wysokiego składowania o głębokości 1100mm takie palety układamy 1200mm wzdłużnie, aby zapewnić po 50mm wystawania przed i za regał. Tak wymaga norma PN-EN 15620:2021.

Montaż regałów wysokiego składowania – główne założenia

Decydując się na regały wysokiego składowania należy pamiętać o kilku ważnych zagadnieniach.

Zgodnie z przepisami prawa i Kodeksem Pracy regały muszą mieć odpowiednio wytrzymałą i stabilną konstrukcję oraz być zaprojektowane i wyprodukowane zgodnie z aktualnym stanem nauki i techniki. Z tego względu od naszego dostawcy regałów należy zażądać deklaracji zgodności z normami.

Aktualnie dla regałów wysokiego składowania powinny być uwzględnione co najmniej dwie normy:

• PN-EN 15512:2021 – Stalowe statyczne systemy składowania – zasady projektowania konstrukcji,
• EN 15620:2021 – Stalowe statyczne systemy składowania – regały paletowe o zmiennej konfiguracji. Tolerancje, odkształcenia i luzy manipulacyjne.

Montaż regałów magazynowych powinien być przeprowadzony przez montażystów posiadających odpowiednie kwalifikacje oraz prawidłowo nadzorowanych. Określa to norma PN-EN 15635:2010. Montaż musi odbywać się zgodnie z instrukcją montażową producenta i z zachowaniem zasad BHP, z uwzględnieniem warunków wymaganych do pracy na wysokości (montaż belek poziomych i innego wyposażenia na wyższych poziomach).

Montaż ma być wykonany tak, aby nie przekroczyć wielkości odchyleń od wielkości nominalnych z wartościami podanymi w normie PN-EN 15620:2021 dla danego typu regałów.

Istotne kwestie o których należy pamiętać:

• Posadzka: rodzaj, grubość, płaskość, wytrzymałość na obciążenia punktowe;
• Mocowanie stóp słupów regałów: liczba i rodzaj kotew;
• Ustawienie słupów regałów w stosunku do szczelin dylatacyjnych;

Po zakończeniu montażu należy pamiętać o sporządzeniu protokołu odbioru instalacji. Z jednej strony powinni go podpisać przedstawiciele Dostawcy. Z drugiej, przedstawiciele Odbiorcy (Użytkownika). Niestety, często Odbiorca nie ma żadnej świadomości o tym, jak powinien zostać przeprowadzony odbiór po montażu i co należy sprawdzić. W takich sytuacjach zawsze można się zwrócić o pomoc do firmy zajmującej się zawodowo eksperckimi przeglądami regałów magazynowych, która w imieniu Użytkownika wykona odbiór instalacji.

Oznaczanie regałów wysokiego składowania

Zgodnie z obowiązującymi przepisami każde urządzenie przeznaczone do składowania musi być oznaczone, a oznaczenie musi zawierać informacje o dopuszczalnym obciążeniu. Tyle powiedzą nam przepisy. Jednakże przywołując normę PN-EN 15635:2010 zobaczymy, że zalecana tablica znamionowa umieszczona na regałach powinna zawierać wiele innych informacji.

Przykładowa tablica znamionowa może wyglądać tak:

Niezbędne dane na niej umieszczone to:

• numer projektu, typ regału i dane kontaktowe do dostawcy
• obciążenie poziomów składowania dla odpowiednich długości belek i ich wysokości (lub odległości pomiędzy poziomami),
• obciążenia pola regałowego od wszystkich poziomów składowania

Ponadto mogą być podane oznaczenia  zastosowanych w konstrukcji elementów, różne uwagi dotyczące sposobu eksploatacji i wydzielone miejsce na naklejki informujące o wykonanych przeglądach instalacji.

Niekiedy można w magazynach spotkać oznaczenia nośności w postaci naklejek na belkach, informujące o nośności  belki – są to najczęściej standardowe naklejki producenta dla konkretnych typów belek. Należy mieć świadomość, że takie oznaczenie nie jest wystarczające dla zgodności z obowiązującymi przepisami,  a ponadto może być mylące w kwestii obciążenia całego pola regału (suma obciążeń z belek może być większa od dopuszczalnego obciążenia pola regału – co może doprowadzić do katastrofy!).

Przeglądy instalacji regałowych

Odwołując się do obowiązujących przepisów, należy przyjąć, że regały podlegają obowiązkowym i okresowym przeglądom stanu technicznego. Czas pomiędzy przeglądami dla regałów magazynowych jest określony w normie PN-EN 15635:2010 i wynosi nie więcej niż 12 miesięcy. Taki przegląd norma nazywa „przeglądem eksperckim” i powinien być wykonany przez osobę posiadającą odpowiednie kwalifikacje, którą norma określa jako „Osoba Odpowiedzialna w Zakresie Techniki”.

Procedura przeglądu obejmuje weryfikację dokumentacji instalacji regałowej, kontrolę instalacji za pomocą odpowiednich przyrządów pomiarowych i identyfikację uszkodzeń oraz ogólne sprawdzenie poprawności konstrukcji i zgodności z projektem. Po przeglądzie powstaje raportzawierający opis uszkodzeń i zalecenia dotyczące wymaganych napraw oraz dodatkowe uwagi eksploatacyjne.

Ponadto norma zaleca wykonywanie przeglądów bieżących zwanych „oględzinami” przez osoby do tego przeszkolone. Takie „oględziny” wykonujemy z reguły wzrokowo, najczęściej jeden raz tygodniowo. Mają na celu na bieżąco kontrolować instalację i identyfikować powstałe uszkodzenia, co umożliwia ich szybkie naprawy i wpływa na bezpieczeństwo użytkowania instalacji.

Należy pamiętać, że pod pojęciem „kontrola instalacji” rozumiemy również sprawdzenie jakości nośników ładunku umieszczonych w regałach, ich poprawne zapakowanie i rozmieszczenie, stan i jakość posadzki, stan wszelkich urządzeń pomocniczych i  wyposażenia dodatkowego (np. nakładki paletowe, wypełnienia poziomów, siatki ochronne, ochraniacze słupów i ram itd.).

Powszechnie stosowana praktyka to przeprowadzanie „oględzin” własnym personelem, który kierowany jest wcześniej na szkolenie w tym zakresie, natomiast „przeglądy eksperckie” zlecane są zewnętrznym inspektorom,  zajmującym się zawodowo wykonywaniem takich przeglądów.

Należy podkreślić, że jest bardzo istotne komu zlecimy wykonanie przeglądu. Przepisy prawa wyraźnie mówią, że ma to być „osoba posiadająca odpowiednie kwalifikacje”. To na zlecającym przegląd (czyli na użytkowniku instalacji) ciąży odpowiedzialność za weryfikację tych kwalifikacji!  Nie zawsze „legitymacja” okazywana przez „inspektora” odzwierciedla jego rzeczywiste umiejętności.

W okresie gwarancyjnym zwykle przegląd ekspercki wykonywany jest przez przedstawiciela dostawcy – może być to zapisane w zawartym kontrakcie. Po gwarancji użytkownik regałów sam musi się zatroszczyć o  zapewnienie organizacji tych przeglądów – w Internecie można wyszukać dziesiątki firm, które zajmują się tym zagadnieniem – pamiętajmy, aby zawsze zweryfikować taką firmę pod kątem jej doświadczenia i umiejętności.

Akcesoria i inne wyposażenie

Składowanie innych jednostek ładunkowych wymaga najczęściej wyposażenia dodatkowego w postaci wypełnień poziomów składowania płytami wiórowymi, panelami, kratownicami czy siatkami. Poza tym mogą być zamontowane dedykowane nakładki pod palety lub kosze typu UIC na nóżkach, czy do składowania beczek.

Regały wysokiego składowania mogą być wyposażone również w dodatkowe elementy służące zapewnieniu bezpieczeństwa użytkowania, jak siatki tylne, zabezpieczające przed spadaniem ładunku za regał, a także wypełnienia poziomów składowania znajdujących się nad przejazdami czy przejściami pod regałem. Należy zwrócić uwagę, że takie zabezpieczenie przejść i przejazdów jest wymagane przepisami prawa (DZ.U.2002-191.1596&6.5).

Regały ponadto mogą (a w zasadzie – powinny) być wyposażone w ochrony przed uderzeniami przez obsługujący wózek wysokiego składowania. Ochrony te, zwane potocznie „odbojnicami” gwarantują, że ewentualne błędne manewry wózkiem nie spowodują jego kontaktu z konstrukcją regału – która z założenia nie jest obliczana na jakiekolwiek obciążenia dynamiczne, w tym uderzenia.

Takie ochrony mogą być bardzo różnej konstrukcji w zależności od producenta i przeznaczone do zamontowania przy słupach ram regałów, mocowane do posadzki lub na słupach – zamocowane bezpośrednio do nich. Wykorzystuje się je także do ochrony czoła ramy i montuje na końcach rzędów lub w przejazdach pod regałem.

Należy pamiętać, ze zgodnie z normą PN-EN 15512:2021 taka osłona ma zabezpieczać przed uderzeniem o energii co najmniej 400Nm na wysokości pomiędzy 100 i 400mm na wysokości osłony. Producentów osłon możemy znaleźć w Internecie bardzo wielu – niestety tylko niektórzy dają nam gwarancję spełnienia warunków normy.

Kilka słów na koniec

Regały wysokiego składowania to idealne rozwiązanie dla dynamicznie rozwijających się magazynów i centrów dystrybucyjnych. Warto w nie zainwestować, jeśli zależy nam na zwiększeniu efektywności powierzchni także zaznaczyć, że rozszerzenie standardowych regałów o dodatkowe akcesoria jeszcze bardziej usprawni procesy logistyczne w magazynie.

Musimy jednak pamiętać o odpowiednim przygotowaniu naszej nowej konstrukcji regałowej, ponieważ bezpieczeństwo w miejscu pracy jest podstawowym warunkiem sukcesu. To właśnie dlatego montaż regałów zgodny z normami i okresowe przeglądy regałów magazynowych są niezwykle istotne dla każdego nowoczesnego biznesu.